Z kulturą za pan brat

Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa od początku swojego istnienia prowadziła imponującą działalność kulturalną. Pisząc o jej historii nie sposób nie wspomnieć o Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy Lokatorów WSM „Szklane Domy”, które prowadziło bardzo aktywną działalność kulturalno-oświatową. W 1939 roku do Stowarzyszenia należało 70% członków Spółdzielni. Chcemy przypomnieć historię tych form aktywności kulturalnej, które przetrwały do dnia dzisiejszego.

 

Działalność Klubowa

WSM, zgodnie z zapisem w statucie, miała zaspokajać również kulturalne potrzeby członków. Kładziono duży nacisk na rozwój placówek, które miały wypełniać czas wolny i integrować mieszkańców. Ważną rolę w realizacji tego zadania odegrały kluby zainteresowań: „Propagandy, Estetyki i Piękna” (w którym działały koła: plastyków, literackie, imprez artystycznych), Klub „Gier Umysłowych” (który skupiał miłośników brydża i szachów), a w Fotoklubie rozwijano zainteresowania i organizowano kursy fotograficzne. Wspomnieć tu należy o powstałym w 1936 roku Klubie „Czapka Frygijska”, którego zadaniem była integracja artystów mieszkających w zasobach WSM ze społecznością spółdzielców poprzez organizację koncertów, odczytów, wystaw malarskich i wieczorów autorskich. W 1932 roku powstało też „Koło czynnych Kooperatystek” integrujące kobiety.

Tradycje aktywności kulturalnej do dnia dzisiejszego podtrzymują cztery Kluby Osiedlowe WSM: Klub Piaski, Klub „Szafir” (Żoliborz IV), Klub Seniora (Młociny), Klub Seniora Wawrzyszew. Organizują one całoroczną działalność dla mieszkańców: zajęcia edukacyjno-kulturalne dla rodziców i dzieci, wycieczki krajoznawcze, świąteczne spotkania, występy znanych postaci ze świata kultury, w tym autorów-amatorów, pikniki itp. W Klubach odbywają się różne warsztaty: taneczne, plastyczne, kulturoznawcze, wokalne i wiele innych. Kluby to miejsca, w których mieszkańcy mogą spędzać czas wolny i rozwijać swoje zainteresowania.

Wydawnictwa

Od 1931 roku źródłem wiedzy o codziennym życiu mieszkańców i funkcjonowaniu Spółdzielni jest „Życie WSM”, które z przerwami ukazuje się do dziś. Łamy pisma otwarte są dla wszystkich Czytelników. Już na początku, w numerze gazety z grudnia 1935 roku, wydanym na dziesięciolecie WSM, w piśmie wypowiedzieli się: mieszkańcy, budowniczowie, pracownicy Spółdzielni, a nawet dzieci.

W 1944 roku, a był to czas okupacji hitlerowskiej, pojawiło się pisemko dla dzieci „Jawnutka”, którego założycielem była między innymi Maria Kownacka, oraz codzienna gazetka dla dzieci starszych „Dziennik Dziecięcy”.

„Życie WSM” ukazuje się co dwa miesiące. Gazeta jest dostarczana bezpłatnie do wszystkich członków Spółdzielni, w nakładzie 30 tys. egzemplarzy.

Muzeum – Izba Pamięci Marii Kownackiej

Muzeum – Izba pamięci Marii Kownackiej to spotkanie z przeszłością i jej wyjątkowym mieszkańcem: pisarką dla dzieci Marią Kownacką. To wyjątkowe miejsce znajduje się przy ul. Słowackiego 5/13 (kolonia V). W tym niewielkim mieszkaniu przez ponad 50 lat mieszkała i tworzyła Maria Kownacka. Uroczyste otwarcie Muzeum nastąpiło w 1990 roku po remoncie i adaptacji lokalu do celów muzealnych. Zbiegło się to ze 100-leciem urodzin pisarki.

Zachowano autentyczne wyposażenie: meble, biurko przy którym pisała, ale nie tylko. Dorobek twórczy zgromadzony przez Marię Kownacką został uporządkowany zgodnie z zasadami warsztatu bibliotekarskiego. Książki zostały skatalogowane, materiały archiwalne posegregowano i umieszczono w teczkach oraz kartonach. Uregulowane zostały również sprawy spadkowe. Zgodnie z testamentem pisarki prawa autorskie do jej utworów literackich i teatralnych otrzymała Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa. Zobowiązana została do utrzymana Izby i prowadzenia działalności wydawniczej. W Muzeum znajdziemy również wykonane przez Marię Kownacką prace plastyczne, kukiełki z teatru „Baj”, albumy ze zdjęciami rodzinnymi, pamiętniki, galerię Plastusiów wykonanych przez dzieci, listy, notatki, zasuszone polne kwiaty, roczniki czasopism dla dzieci, nagrody osobiste, ordery („Uśmiechu”, „Przyjaciela Dzieci”) i odznaczenia państwowe za całokształt twórczości.

Teatr „Baj”

Mieszkanie było azylem Marii Kownackiej, w którym mogła tworzyć literaturę dla dzieci i scenariusze sztuk teatralnych. Była współtwórczynią teatru lalkowego „Baj”, którego siedziba mieściła się na Żoliborzu, w niedalekim sąsiedztwie jej mieszkania. Powstał on w 1928 roku jako społecznikowski teatr Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci przy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Był najstarszym teatrem lalek dla dzieci w Polsce. Teatr „Baj” stworzył też własny repertuar – za sprawą związanych z teatrem twórców, w tym Marii Kownackiej, która szybko stała się głównym dramaturgiem teatru. Popularność wśród młodych widzów sztuk napisanych przez panią Marię sprawiła, że współpraca trwała wiele lat. W sierpniu 1944 roku, w pożarze magazynu przy Pl. Wilsona, teatr stracił swoje archiwum, lalki i dekoracje. Rok później, po wojnie, rozpoczął swoją dzialalność spektaklem „Cztery mile za piec” Marii Kownackiej. Przez kilka lat teatr poszukiwał swojej siedziby w całej Warszawie. W 1953 roku znalazł ją przy ul. Jagiellońskiej 28 na Pradze Północ, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Budynek, w którym się mieści, zostanie w najbliższym czasie wyremontowany, a wyposażenie teatru zmodernizowane w ramach budżetu rewitalizacji Pragi.

W repertuarze teatru znajduje się spektakl „Plastusiowy pamiętnik”.

Społeczny Dom Kultury

Przypominając działalność kulturalną WSM, należy pamiętać o Społecznym Domu Kultury. W momencie swojego powstania miał spełniać potrzeby kulturalne przyszłych mieszkańców otaczającego go osiedla mieszkaniowego. Został zaprojektowany w 1937 roku przez architekta prof. Stanisława Brukalskiego. Realizacja nastąpiła w 1954 roku. Jest to piękny obiekt w parku im. „Żywiciela” (płk. Niedzielskiego).

Społeczny Dom Kultury jest kulturalną i społeczną wizytówką Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. W świadomości mieszkańców obiekt ten kojarzy się z pracą artystyczną „Teatru Komedia”, działalnością kulturalno-oświatową i w przeszłości z Dzielnicowym Pałacem Ślubów.

Siedem lat temu, decyzją nr 39/2010 Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 19 stycznia 2010 roku, SDK został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych. Ponadto obiekt stanowi integralny element zespołu architektoniczno-budowlanego Osiedla WSM – Żoliborz, wpisanego wraz z zielenią do rejestru zabytków decyzją z 15 lipca 1992 roku. Znajduje się na terenie strefy ochrony konserwatorskiej „Żoliborz Historyczny”, wpisanej do rejestru zabytków decyzją z 30 września 1980 roku.

Zarząd Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej przywiązuje dużą wagę do poprawy stanu technicznego i estetycznego obiektu. Od 2012 roku intensyfikacji uległy prace remontowe i odtworzeniowe odbywające się pod nadzorem stołecznego konserwatora zabytków, polegające między innymi na wykonaniu:

izolacji pionowej ścian fundamentowych,

remontu balkonów na I piętrze,

remontu głównego wejścia do budynku oraz tarasów na parterze i wykonaniu pochylni dla osób niepełnosprawnych,

remontu trudnych odtworzeniowo elementów kopuły dachu w części budynku wynajmowanej przez „Teatr Komedia”,

naprawy dachów płaskich i instalacji odgromowej.

Społeczny Dom Kultury znajduje się przy ul. Słowackiego 19A.

Kino „Tęcza”

WSM starała się dbać o kulturalne potrzeby mieszkańców. Część budynku kotłowni przy ul. Suzina została przebudowana na potrzeby Teatru im. Stefana Żeromskiego. Po jego bankructwie w tym miejscu powstało kino „Świt”.

Nie sposób nie przypomnieć, że właśnie przy ulicy Suzina padły pierwsze strzały powstania warszawskiego. W czasie powstania mieścił się tam powstańczy skład broni, co upamiętnia tablica na ścianie budynku.

Po wojnie przebudowano część obiektu. Zaczęło w nim funkcjonować kino „Tęcza”, jako jedno z pierwszych po wojnie. Gdy kin w mieście przybywało, „Tęcza” stała się kinem dzielnicowym posiadającym wierną publiczność. Kino zakończyło swoją działalność w 1988 roku. Lata 1989-1997 to historia budynku i kinoteatru „Tęcza”. Miejsce to działało jako kinoteatr, klub i galeria jednocześnie.

Ewa Wierzbicka